Η εποποιία του '40 και η συμβολή των Θανατιωτών.

"Ώστε πόλεμος!" Αυτά τα λόγια του τότε δικτάτορα Ιωάν. Μεταξά (που μάλλον τα ξεστόμισε παρά τη θέλησή του) εκείνο το ξημέρωμα της 28ης Οκτωβρίου 1940 ήταν η αφορμή να γραφεί μία από τις πιο ένδοξες σελίδες του Ελληνισμού διαχρονικά. Ήταν η κατάληξη μιας σειράς προκλήσεων από μέρους της Ιταλίας, με αποκορύφωμα τον τορπιλισμό της "Έλλης" στο λιμάνι της Τήνου, ανήμερα Δεκαπενταύγουστου του 1940.

Γενικά.

    Έτσι, η Ελλάδα εισήλθε στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, με μέσα πενιχρά, αλλά με περισσή ψυχή. Αντιμετώπισε διαδοχικά δύο ανώτερες πολεμικές μηχανές: πρώτα την υπερφύαλη  Ιταλία του Μουσολίνι και κατόπιν τις σιδερόφραχτη Γερμανία του Χίτλερ. Και στις δύο αναμετρήσεις απέσπασε τον παγκόσμιο θαυμασμό. Απόδειξη η δήλωση του Τσώρτσιλ: "Οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες".

Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος συνοπτικά.

    Οι Ιταλοί, ο έτερος εταίρος των Γερμανών στην Ευρώπη (και οι δύο αποτελούσαν τον άξονα, με τρίτο μακρινό εταίρο την Ιαπωνία), επιθυμούν διακαώς να επιτύχουν μια νίκη σε πολεμική ενέργεια που να τους καθιστά ισάξιο σύμμαχο των Γερμανών, οι οποίοι μέχρι τον Οκτώβριο του 1940 έχουν επιτύχει πολλά στη βόρεια - βορειοανατολική Ευρώπη. Στο δρόμο τους βρίσκεται η αμελητέα σε ισχύ Ελλάδα. Έτσι, όπως προαναφέραμε, προβαίνουν σε μια σειρά προκλήσεων, με απώτερο στόχο να καταρρακώσουν το ηθικό των Ελλήνων. Αποκορύφωμα ο δόλιος τορπιλισμός του Ελληνικού καταδρομικού "Έλλη" από Ιταλικό υποβρύχιο, ανήμερα της Παναγίας στο λιμάνι της Τήνου, όπου βρισκόταν για να αποδώσει τιμές.

  Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Αθηναϊκά Νέα, με το τορπιλλισμό της "Έλλης" από το επετειακό τεύχος "Τα Νέα 1931-2006, Η ιστορία στην πρώτη σελίδα, 75 χρόνια".  

    Οι προκλήσεις, σε συνδυασμό με το πολεμικό κλίμα σε ολόκληρη την Ευρώπη, έχουν βάλει τους Έλληνες σε συναγερμό... Αναμένουν την στιγμή που ο πόλεμος θα τους χτυπήσει την πόρτα... Η στιγμή δεν αργεί... Έρχεται τα χαράματα, 3η πρωινή, της 28ης Οκτωβρίου, όταν ο Γκράτσι, πρεσβευτής της Ιταλίας στην Αθήνα χτυπά την πόρτα του εξοχικού του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά στην Κιφησσιά. Εκεί "...χωρίς να προσθέση τίποτε άλλο του επέδωσε ένα έγραφον. Ήτο το τελεσίγραφον (...). Όταν ο Μεταξάς ετελείωσε την ανάγνωσιν του κυνικού εκείνου τελεσιγράφου, δια του οποίου εζητείτο η παράδοσις της Ελλάδος άνευ πολέμου, ύψωσε τα μάτια προς τον Γκράτσι, τον εκοίταξε παρατεταμένως και του είπε: : "Alors, c' est la querre" - "Ώστε πόλεμος". (Δ. Κόκκινος, "Οι δύο πόλεμοι '40-41").

Ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς.  Από το βιβλίο "Ιστορία νεότερη και σύγχρονη", τεύχος Γ', Γ' Ενιαίου Λυκείου, εκδόσεις ΟΕΔΒ.

    "Η νύχτα ήταν άγρια, φουρτουνιασμένη. Μπουμπουνητά ασταμάτητα συντάραζαν το στερέωμα, το νερό έπεφτε δαρτό, με λύσσα, να πνίξει την πλάση... Ξαφνικά ...εκεί απάνω στα φυλάκια ακούστηκε από τις σκοπιές στριγγιά φωνή, ο συναγερμός: "Στα όπλα!". Πίσω, σε σταθμούς των τμημάτων ...σε βάθος από τη μεθόριο, ...φωνές σπάθισαν τη νύχτα: "Αξιωματικοί! Πόλεμος! Στα όπλα!". Μαζί, μεσ' από το άγριο μπουμπουνητό, ξεχώρισαν τώρα κάποιες βροντές πιο τρανταχτές, πιο κοντινές, που έκαναν τη γη να τιναχτεί ξαφνιασμένη. Έσκασαν στο σκοτάδι εδώ κι εκεί λάμψεις. Το πυροβολικό του εχθρού, οι πρώτες οβίδες. Η γη της Ηπείρου, χτυπημένη κατάσαρκα, στα σπλάχνα της, ανασείστηκε, βόγκηξε σαν ζώο μαχαιρωμένο". (Άγγ. Τερζάκης, "Η Ελληνική εποποιία1940-1941").

Κατάληψη εχθρικών θέσεων.  Ελαιογραφία του Αλ. Αλεξανδράκη. Από την εγκυκλοπαίδεια "Ιστορία των Ελλήνων", τόμος 13, εκδόσεις "Δομή Α.Ε.".

    Ο Πόλεμος, λοιπόν, ξεκινά. Καλούνται στα όπλα οι όλες κλάσεις από την κλάση του 1929 και μετά (σ.σ. η κλάση υπολογίζεται προσθέτοντας το 21 στο έτος γέννησης του άνδρα). Όλοι τρέχουν να καταταγούν με χαμόγελο και παρά το μικρό περιθώριο για κατάταξη (μόλις 24 ώρες) και τα πενιχρά μέσα μεταφοράς της εποχής, οι αργοπορημένοι είναι ελάχιστοι.

    Αρχίζει η προώθηση στο μέτωπο με καιρικές συνθήκες τραγικά δύσκολες και με μέσα, όπως προαναφέραμε, πενιχρά."Νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαμε ασταμάτητα, ένας πίσω απ' τον άλλο, ίδια τυφλοί. Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάσπη, όπου, φορές, εκαταβούλιαζε ίσαμε το γόνατο. ...Και τις λίγες φορές όπου κάναμε στάση να ξεκουραστούμε, μήτε που αλλάζαμα κουβέντα, ...Ή φορές πάλι, αν ήταν βολετό, λύναμε βιαστικά τα ρούχα και ξυνόμασταν με λύσσα ώρες πολλές, όσο να τρέξουν τα αίματα. Τι μας είχε ανέβει η ψείρα ως το λαιμό, ...και πάλι σαν τα ζα τραβούσαμε μπροστά να κερδίσουμε δρόμο πριχού ξημερώσει και μας βάλουνε στόχο τ' αεροπλάνα. Επειδή ο Θεός δεν κάτεχε από στόχους ή τέτοια, κι όπως τό 'χει συνήθειό του στην ίδια πάντοτε ώρα ξημέρωνε το φως. Τότες, χωμένοι μες τις ρεματιές, γέρναμε το κεφάλι από το μέρος το βαρύ, όπου δε βγαίνουνε τα όνειρα..." (Οδυσσέας Ελύτης, "Άξιον Εστί").

Πορεία στη βροχή.  Από την εγκυκλοπαίδεια "Ιστορία των Ελλήνων", τόμος 13, εκδόσεις "Δομή Α.Ε.".

    Κάπως έτσι, με μέσα άθλια, επιμελητεία σχεδόν ανύπαρκτη, πεζοπορία, αντίξοες καιρικές συνθήκες, έναντι ενός εχθρού σαφώς ανώτερου, γράφτηκαν, στις 160 μέρες που κράτησε συνολικά η μάχη της   Πίνδου, σελίδες απαράμιλλου ηρωισμού και αυτοθυσίας. Οι 160 αυτές ημέρες (από την 28 Οκτωβρίου 1940 έως και την 5η Απριλίου 1941, οπότε μπήκε στο πόλεμο και η Γερμανία) μπορούν να χωριστούν σε τρεις περιόδους: την πρώτη περίοδο, ως τη 13η Νοεμβρίου, οι Ελληνικές δυνάμεις "αμύνονται του πατρίου εδάφους". Τη δεύτερη περίοδο (14η Νοεμβρίου - 28η Δεκεμβρίου), ο Ελληνικός στρατός εξαπολύει αντεπίθεση και καταλαμβάνει διαδοχικά την Κορυτσά, τη Μοσχόπολη, το Πόγραδετς, το Αργυρόκαστρο, τους Αγίους Σαράντα. Στο τέλος του 1940 οι Ιταλικές δυνάμεις απωθούνται 60 χιλιόμετρα από τα σύνορα. Στην τρίτη περίοδο (29η Δεκεμβρίου έως τον Απρίλιο του '41), συντρίβεται η περιβόητη "Εαρινή Επίθεση" των Ιταλών που παρακολουθεί ο ίδιος ο Ντούτσε. 

Ο Ντούτσε. Από την εγκυκλοπαίδεια "Ιστορία των Ελλήνων", τόμος 13, εκδόσεις "Δομή Α.Ε.".

    Παρόμοια συμβαίνουν και από αέρος και από θαλάσσης. Τα αεροπλάνα μας, παρά την παλαιότητά τους, την έλλειψη ανταλλακτικών, την πλημελλή εκπαίδευση των πιλότων και την υπεροπλία της Ιταλικής αεροπορίας, κάνουν έντονα αισθητή την παρουσία τους.

    Το ναυτικό μας, άξιο των παραδόσεων, έχει τη μια επιτυχία πάνω στην άλλη... Αξίζει να θυμηθούμε το θρυλικό υποβρύχιο "Παπανικολής" με κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Ιατρίδη, αλλά και το αντιτοτπιλλικό "Αδρίας", ή το γέρο "Αβέρωφ", χωρίς να σημαίνει τίποτα το μειοτικό η μή αναφορά σε άλλες μονάδες, χάρη συντομίας.

Γελιογραφία της εποχής, με το προσφιλές θέμα: ο Ντούτσε και τα τσαρούχια των Ελλήνων  τσολιάδων. Από το βιβλίο "Ιστορία νεότερη και σύγχρονη", τεύχος Γ', Γ' Ενιαίου Λυκείου, εκδόσεις ΟΕΔΒ.

    Όλα, τόσο στο μέτωπο, όσο και στα μετόπισθεν, συμβαίνουν σε κλίμα πανηγυρικό, σαν να 'ναι γιορτή. Οι γυναίκες της Πίνδου κουβαλάνε πολεμοφόδια στην πρώτη γραμμή, οι άλλες πιο πίσω  στα μετόπισθεν πλέκουν κάλτσες για το φαντάρο, οι επιθεωρήσεις σατιρίζουν και τα τραγούδια για τους "κοκορόφτερους", τον Τσιάνο, τον Ντούτσε και τους λεβέντες τσολιάδες δίνουν και παίρνουν...

Αφίσες θεατρικών επιθεωρήσεων της εποχής.  Από το βιβλίο "Ιστορία νεότερη και σύγχρονη", τεύχος Γ', Γ' Ενιαίου Λυκείου, εκδόσεις ΟΕΔΒ.  

Ο Γερμανοελληνικός πόλεμος.

    Ο Φύρερ εκνευρισμένος από την ανικανότητα των Ιταλών αναγκάζεται να τείνει χείρα βοηθείας. Τον ενδιαφέρει διακαώς η Ελλάδα και κυρίως η Κρήτη, για τη δημιουργία προγεφυρώματος, έτσι ώστε να στέλνει εφόδια στο Ρόμελ στην Αφρική. Επείγεται να τελειώνει σύντομα. Όμως, στη "γραμμή Μεταξά", στα περίφημα οχυρά, Μακεδόνες και Θράκες κυρίως υπερασπιστές, υποβοηθούμενοι από συμμαχικές δυνάμεις αντιστέκονται σθεναρά. Έστι καθυστερούν πολύ περισσότερο απ' ότι αναμένονταν την προέλαση των δυνάμεων του Χίτλερ. Οι μάχες εδώ κρατάνε ως την 30η Απριλίου 1941.

Αντιαρματικές οχυρώσεις στη "γραμμή Μεταξά". Από την εγκυκλοπαίδεια "Ιστορία των Ελλήνων", τόμος 13, εκδόσεις "Δομή Α.Ε.".

      Κι εδώ οι στιγμές που διαδραματίζονται είναι ηρωικές : "Στο σκυρόδετο πολυβολείο Π9 η αντίσταση κράτησε ως την εφτάμισιτο βράδυ. ...Ο Γερμανός διοικητής του τμήματος που έκανε την επίθεση, βλέποντας τις πολλές απώλειές του, είχε οργιστεί. Όταν τέλος το πολυβολείο υπέκυψε, ο Γερμανός συνεχάρη τον αρχηγό του, λοχία Δημήτρη Ίντζο, κι έπειτα έβαλε και τον τουφέκισαν.

    ...Στους Παλιουριώνες, ο εκεί Γερμανός συνταγματάρχης παρέταξε, τιμής ένεκεν, ένα γερμανικό τάγμα μπροστά στ' οχυρό και κάλεσε τον Έλληνα διοικητή να το επιθεωρήσει...". (Αγγ. Τερζάκης, "Η Ελληνική εποποιΐα1940-1941").

    Βέβαια, οι Γερμανοί είναι αδύνατο να συγκρατηθούν. Τα εναπομείναντα Ελληνικά στρατεύματα, συμπαραστατούμενα από το Βρετανικό εκστρατευτικό σώμα, προσπαθούν κάνα δυό φορές ακόμα να συγκρατήσουν τους Γερμανούς νοτιότερα στα Τέμπη και παρακάτω. Το μέτωπο, όμως καταρρέει μπρος στην υπεροπλία των Γερμανών και τελικά η ηπειρωτική Ελλάδα κατακτάται.

Γερμανοί στρατιώτες στην Ακρόπολη. Από την εγκυκλοπαίδεια "Ιστορία των Ελλήνων", τόμος 13, εκδόσεις "Δομή Α.Ε.".

    Με την κατάρρευση του μετώπου στην Ηπειρωτική Ελλάδα, η μάχη συνεχίζεται για ακόμα 31 ημέρες στην Κρήτη, στη -διάσημη- "Μάχη της Κρήτης". Έτσι, μέσα σε 216 μέρες που κράτησε ο πόλεμος για την Ελλάδα, οι Έλληνες έδωσαν μαθήματα ηρωισμού και αυτοθυσίας, όπως προαναφέραμε, προξενώντας παγκόσμιο θαυμασμό. Βέβαια, η ορδές του Χίτλερ, του Μουσολίνι και των συμμάχων τους, τελικά κατάκτησαν τη χώρα.

Στα καθ' ημάς.

    Στις κλάσεις που επιστρατεύτηκαν αρχικά, απ' την κλάση του '29 ως και την κλάση του '40 (δηλαδή οι γεννηθέντες από το 1908 έως το 1919) αναμενόμενο είναι να έχουν βρεθεί πολλοί Θανατιώτες, κάποιες αρκετές δεκάδες για την ακρίβεια. 

Η διαταγή επιστράτευσης. Πηγή: Θεσσαλία - Ιστορικές πηγές.

    Εδώ γεννάται ένα μείζον ζήτημα, αφού τα ονόματά τους  δεν φαίνεται να βρίσκονται καταγεγραμμένα συνολικά και επίσημα. Ενδεχομένως, μια λύση στο πρόβλημα θα ήταν να μελετηθούν τα δημοτολόγια (τα οποία όμως, αφού καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, επαναγράφτηκαν, ως έγγυστα, μετά τη λήξη του με αποτέλεσμα να έχουν πολλά λάθη και πολλές αποκλίσεις σε χρονολογίες γέννησης - μέχρι και δέκα χρόνια σε κάποιες περιπτώσεις).

  Ο Δήμος Αδαμούλης, πριν αναχωρήσει για το μέτωπο το 1940. (Προσφορά Βάια Μπάτσικα). 

    Άλλη λύση, (η πιο πρόσφορη ίσως μέχρι πριν κάνα δυό δεκαετίες, αφού πλέον ελάχιστοι ζουν) θα ήταν να ερωτηθούν οι συμμετέχοντες, κάτι που μάλλον δεν έγινε διεξοδικά. Έτσι, κάθε σπίτι έχει και ένα και δύο και παραπάνω που ντύθηκαν στο χακί, αλλά συνολικά βρισκόμαστε σε άγνοια για τον ακριβή αριθμό και τα ονόματα αυτών που πολέμησαν. Η γνώση παραμένει κατακερματισμένη. Πέρα απ' αυτά, αρκετοί απ' αυτούς γύρισαν με τραύματα, οι πολλοί πιο ελαφριά, αρκετοί με πιο βαριά. (Ενδεικτικά αναφέρω τους: Αθαν. Δαλδά και Δήμ. Αδαμούλη). Άλλοι δεν γύρισαν ποτέ, αλλά έμειναν για πάντα στα βουνά της Αλβανίας, οκτώ τον αριθμό, απ' ότι φαίνεται.

Ο Ιωάννης Παπαστεφάνου, πριν αναχωρήσει για το μέτωπο το 1940. (Προσφορά Βάιος Μπουζούκης).

    "...ΟΤΑΝ κυρήχθηκε ο ελληνο - ιταλικός πόλεμος το χωριό μας ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα της πατρίδας και έστειλε δεκάδες παιδιά του στα τιμημένα βουνά της Πίνδου να εκδιώξουν τον εισβολέα Ιταλό φασίστα. Στο νικηφόρο εξάμηνο πόλεμο κατά των Ιταλών επιδρομέων έπεσαν υπέρ της πατρίδας και με το άλικο αίμα τους πότισαν το δεντρί της λευτεριάς οκτώ παλικάρια του χωριού μας. Οι παρακάτω: Παναγιώτης Σ. Βαλάρης, Βασίλης Π. Γαλανούλης, Ιωάννης Δ. Ευθυμίου, Βασίλειος Δ. Ζιάκας, Ιωάννης Δ. Κομμάτης, Γεώργιος Β. Λιγγέρας, Γιώργος Μ. Τσιάρας και Νικόλαος Ι. Χαπίτας. Ορισμένοι άλλοι τραυματίστηκαν ή έμειναν ανάπηροι. ...".

Ο Δήμ. Αδαμούλης σε νοσοκομείο στα μετόπισθεν (όρθιος, τρίτος από αριστερά, όπως βλέπουμε τη φωτογραφία). (Προσφορά Κώστ. Αδαμούλης).

    Τα παραπάνω αναφέρει ο Γεώργιος Ευθυμιάδης, ενώ ο Τάκης Καρδάρας αναφέρει: "...Πεσόντες στους Πολέμους υπέρ πατρίδος. ...Πόλεμος 1940.Γεώργιος Βασ.Λυγγέρης, Νικόλαος Ιωάν. Χαπίτας, Βασίλειος Ζιάκας, Ιωάννης Κομμάτης, Γεώργιος Κομμάτης, Γεώργιος Μ. Τσιάρας, Βασίλειος Π. Γαλανούλης...". Ακριβέστερη φαίνεται η αναφορά του Γεώργιου Ευθυμιάδη. Ο Τάκης Καρδάρας, έχει λαθεμένα αναφέρει δύο πεσόντες με το επώνυμο "Κομμάτης", ενώ αγνοεί τα ονόματα των Παναγιώτη Βαλάρη και Ιωάννη Ευθυμίου, μάλλον από λάθος πληροφόρηση.

Ο Γεώργιος Μασούρας (αριστερά, όπως βλέπουμε τη φωτογραφία) στο Πολεμικό Ναυτικό το 1935. Μετά από πέντε χρόνια κλήθηκε στα όπλα στο Αλβανικό Μέτωπο. (Προσφορά Γεώργ. Στ. Μασούρα).

    Έτσι, οι οκτώ Θανατιώτες πεσόντες πέρασαν στην αιωνιότητα μαζί με τους 13.325 "φονευθέντες" και τους 1.248 "εξαφανισθέντες" οπλίτες, υπαξιωματικούς και αξιωματικούς στα μέτωπα της ηπειρωτικής Ελλάδας, πλην της μάχης της Κρήτης. (στους εξαφανισθέντες δεν συμπεριλαμβάνονται οι του μακεδονικού μετώπου, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν στοιχεία), ενώ τιμημένοι είναι και οι Θανατιώτες τραυματίες που προστέθηκαν στους συνολικά 62.663 τραυματίες που κόστισε ο πόλεμος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

- "Τα Νέα 1931-2006, Η ιστορία στην πρώτη σελίδα, 75 χρόνια". 

- "Ιστορία των Ελλήνων", τόμος 13, εκδόσεις "Δομή Α.Ε."

- "Ιστορία νεότερη και σύγχρονη", τεύχος Γ', Γ' Ενιαίου Λυκείου, εκδόσεις ΟΕΔΒ.

- "Μελιβοία - Αθανάτη", Τάκη Καρδάρα.

- "Η Αθανάτη στον Μεσοπόλεμο και στην Αντίσταση", Γέωργ. Ευθυμιάδη.

- "Η Ελληνική εποποιία1940-1941",   Άγγ. Τερζάκης.   

- "Θεσσαλία - Ιστορικές Πηγές", Έκδοση Ε.Τ.Ε.Δ.Κ. Θεσσαλίας.

πηγή: http://i-melivoia.blogspot.gr